درمان پوست با اسیدهای گیاهی

اسیدهای گیاهی دسته ‏ای از اسیدهای آلی هستند که در قسمتی از ساختمان شیمیایی مشابه می ‏باشند. قسمت مشابه آن ها گروه هیدروکسیل می ‏باشد که در ناحیه کربن آلفا قرار می ‏گیرد؛ به همین دلیل به نام آلفا هیدروکسی اسید با نام مخفف AHA مشهور هستند. از مهمترین این ها اسید مالیک و لاکتیک هستند که دارای ایزومرهای نوری می ‏باشند. از بین این ایزومرهای نوری بعضی از آن ها در طبیعت یافت می ‏شوند مثلا ایزومر چپ گرد اسید مالیک از آب میوه‏ها به دست می ‏آید.

فارماکولوژی:

بعضی حالات مانند کاهش پوست اندازی سلول ‏ها، آکنه(جوش)، پوست‏ های خشک و یا پوست ‏هایی که مقدار کراتینین زیادی دارند باعث ایجاد چین و چروک در پوست و پدیدار شدن پیری زود رس می ‏گردد. البته عوامل دیگری از جمله آلودگی هوا، نوع آب و هوا، رطوبت، محیط کار، درجه حرارت، مواد آرایشی، بهداشتی و نوع تغذیه در محافظت پوست بسیار موثر می‏ باشند.

مثلا در کاهش پوست اندازی سلول ‏ها که به علت افزایش چسبندگی سلول‏ هایی به نام کورنئوسیت ‏ها صورت می‏ گیرد پوست کراتینه می‏ شود. برای جلوگیری از این وضعیت و بازگرداندن لطافت پوست باید از چسبندگی این سلول ‏ها جلوگیری کرده و لایه ‏های کراتینه شده را حل نمود.

 AHAمی ‏تواند از طریق کاهش باند داخل سلول قدرت جدا شدن آن ها را افزایش داده و با حل کردن لایه‏ های کراتینه شده به لطافت و شادابی پوست کمک موثر نماید.

تاریخچه:

مطالعات سال‏ های اخیر حاکی از آن است که زنان فراعنه مصر برای لطافت پوست خود از وان شیر ترش و شیره بعضی میوه ‏جات استفاده می‏ کردند. بدین نحو که به طور مرتب در نقاطی از زمان برای مدت کوتاهی در وان شیر ترش قرار می ‏گرفتند و یا شیره بعضی میوه‏جات را بر روی پوست خود می‏ مالیدند.

تحقیقات نشان داده که در شیر ترش و بعضی میوه‏جات ترکیباتی به نام اسیدهای آلی وجود دارند که امروزه به نام آلفا هیدروکسی اسید مشهور گشته ‏اند. این اسیدها قادرند لایه شاخی شده ی(کراتینه) پوست را حل نموده و پوست اندازی سلول‏ ها را افزایش دهند و پوست را لطیف و شاداب نمایند. هم ‏چنین چون اکثراً از محتوای میوه‏جات و یا شیر مشتق می‏ شوند دارای عارضه جانبی نمی ‏باشند.

در سال‏ های اخیر کارخانجات مواد آرایشی از این موضوع استفاده نموده و این اسیدها را به محصولات خود اضافه می‏ نمایند. این محصولات به نام AHA در بازار عرضه و به عنوان لایه‏ بردار معرفی می ‏شوند.

محصولات طبیعی که حاوی آلفاهیدروکسی اسید (AHA) می‏ باشند:

شیر

به خصوص شیر ترش که حاوی اسید لاکتیک است.

ماست

ماست از فرآورده‏ های طبیعی و بسیار سودمند است که مانند شیر حاوی اسید لاکتیک می‏ باشد. خوب است بانید که شیر و ماست ترش حاوی مقادیر بیشتری از اسید لاکتیک نسبت به شیر و ماست تازه می‏ باشند.

میوه ها

توت فرنگی، سیب درختی، هویج، زرد‏آلو، هلو، گوجه ‏فرنگی، انگور، چغندر، آوواکادو و بعضی میوه‏ ها دیگر که ترش یا شیرین می ‏باشند حاوی انواع اسیدهای گیاهی هستند. له شده این میوه‏ جات و یا شیره آن ها می ‏تواند به عنوان ماسک پوست استفاده شود.

روش استفاده از آلفاهیدروکسی اسیدهای طبیعی به عنوان ماسک پوست:

برای استفاده صحیح از ماسک های طبیعی بعد از استحمام که منافذ پوست بازتر و پوست تمیز می ‏باشد می ‏توان میوه‏ های ذکر شده را به میزان حدود 50 تا 100 گرم له نمود و برای مدت حدود نیم ساعت روی پوست صورت و دست قرار داد. سپس می‏ توان محل را شستشو داد.

این عمل می ‏تواند به طور مرتب و هر دو یا سه روز و یا حداقل هفته ‏ای یک بار انجام شود. با توجه به این که غلظت این اسیدها در مواد طبیعی کم می‏ باشد، عمل آن ها بسیار کند بوده و باید آن ها را به مدت طولانی و طی سال‏ ها مصرف نمود.

گرچه اکثراً میوه‏جات مذکور خوراکی بوده و مصرف آن ها به عنوان ماسک صورت بلامانع است، ولی معدود افرادی می ‏باشند که به بعضی از آن ها حساسیت دارند از جمله: به توت فرنگی یا گوجه‏ فرنگی. برای اطمینان از نداشتن حساسیت می‏توان له شده این مواد را در سطح کوچکی از پوست برای نیم ساعت آزمایش کرد و در صورتی که پس از این مدت قرمزی و یا التهاب بر روی پوست وجود نداشت، می ‏توان از نداشتن حساسیت اطمینان حاصل کرد.

همچنین می ‏توان از مخلوط له شده آن ها نیز استفاده کرد. چون ماست حاوی اسید لاکتیک می‏ باشد می‏ توان آن را به طور مستقل و یا مخلوط با توت ‏فرنگی به صورت ماسک استفاده نمود.

بعضی از میوه‏ها، گذشته از اسیدهای گیاهی (AHA) حاوی اسانس نیز می ‏باشند. اسانس این گونه میوه‏ها بر اثر جذب توسط پوست باعث تحریک گردش خون آن ناحیه شده و در نتیجه خون ‏رسانی، تغذیه و اکسیژن بیشتری در اختیار سلول قرار می ‏گیرد و در نتیجه پوست از سلو‏ل ‏های شاداب ‏تری برخوردار خواهد بود. نمونه ی این میوه‏ها توت فرنگی می ‏باشد.

اثرات مهم

اسید لاکتیک با غلظت یک تا دو درصد در لوسیون ‏ها و کرم ‏ها می ‏تواند برای پوست‏ های خشک و یا پوست ‏هایی که حاوی مقدار کراتین زیادی هستند نقش نرم‏ کننده و شاداب کننده را داشته باشد.

در یک تحقیق کلینیکی، یک محصول حاوی 14 درصد اسید گیاهی گلوکونولاکتون و یک محصول حاوی 5 درصد ماده شیمیایی بنزوئیل پراکساید در درمان آکنه مورد مطالعه و مقایسه به روی 150 بیمار قرار گرفتند. هر دو محصول به طور چشمگیر به روی تورم محل آسیب دیده در دوازده هفته اثر نمودند. اثرات دو محصول تا چهار هفته اول مشابه همدیگر بود ولی در هشت هفته پس از آن، اثرات محصول شیمیایی چشم‏ گیرتر بود.

بررسی این مطالعه نشان داد گرچه ماده شیمیایی از اثرات قوی ‏تری برخوردار بود ولی در بیش از پنجاه درصد افرادی که با این مواد تحت درمان بودند عوارضی از جمله خشکی پوست، سوختگی و پوسته پوسته شدن ظاهر گشت. عوارض در مورد محصول طبیعی کمتر از 24 درصد و در مورد پلاسبو(دارونما) ده درصد و به طور خفیف بودند.

این مطالعه نشان می‏ دهد که ماسک‏ های طبیعی به مراتب دارای عوارض جانبی کمتر از محصولات شیمیایی بوده و برای انسان سازگارتر هستند.

عوارض جانبی

  AHAدر غلظت‏ های بالا می ‏تواند التهاب، سوختگی و پوسته پوسته شدن پوست را ایجاد نماید و بنابراین در مصرف محصولات شیمیایی با غلظت بالای این مواد باید دقت نمود.

کسانی که دارای حساسیت‏های پوستی به (AHA) هستند باید در مصرف این ‏گونه محصولات دقت نمایند.

موارد استفاده

ماسک میوه‏ ها و یا فرآورده‏ های مصنوعی آن ها در تمیز کردن پوست، مرطوب ساختن پوست، جلوگیری از آکنه و درمان آکنه موثر هستند.

دکتر محمدحسین صالحی سورمقی - دکترای تخصصی فارماکوگنوزی

 استاد دانشکده داروسازی دانشگاه تهران